Διαλέχτε!

του Λουκά Τσουκνίδα

(απ' το monkie #06)

«...Went to napster dot com and remoted it,
voted it, downloaded it

uploaded my song and promoted it
wack capitalism
like a state capital prison
but free enterprise has risen

no executive decision
its reflected in the rythm...»

Benefit, Power to the People and the Beats

Σε μια σχέση όπως είναι εκείνη του δημιουργού με το κοινό, η μοναδική συνθήκη που πρέπει να ικανοποιηθεί είναι η επικοινωνία μεταξύ τους, μέσω φυσικά του έργου. Οι όροι αυτής της επικοινωνίας έχουν ξεσηκώσει τεράστια συζήτηση όσον αφορά το πόσο σοβαρό ή ληστρικό είναι το παρόν σύστημα αναγνώρισης των πνευματικών δικαιωμάτων του δημιουργού. Ένα σύστημα που καταρρέει μπροστά στο τσουνάμι της ανταλλακτικής δημοκρατίας του ίντερνετ, αλλά αρνείται να συνθηκολογήσει και επιχειρεί να παίξει όσα σκληρά χαρτιά του μένουν με αντίπαλο... τους πελάτες του.

«Τι γίνετε ρε πούστη μου, όλοι καλλιτέχνες είναι σ' αυτήν την πόλη;», αναρωτήθηκε ένας φίλος που ήρθε στην Αθήνα για τουρισμό αφού βαρέθηκε να γνωρίζει επίδοξους δημιουργούς με ταλέντο διαγνωσμένο απ' τον περίγυρό τους. Πριν πολλά πολλά χρόνια οι καλλιτέχνες δεν ήταν τόσοι πολλοί, αλλά η επιβίωσή τους μέσω του πνευματικού μόχθου ήταν το ίδιο δύσκολη. Κάποια στιγμή το γενικότερο βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο άρχισε ν' ανεβαίνει. Συνεπώς, διευρύνθηκε το κοινό και η δίψα του λαού για έργα του πνεύματος και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Ένα κίνητρο και μια οικονομική εγγύηση έπρεπε να δοθούν, ώστε οι υπάρχοντες δημιουργοί να παράγουν περισσότερο και τα νέα ταλέντα να ενθαρρύνονται να συνεισφέρουν. Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα πνευματικά δικαιώματα. «Για να υποστηριχθεί η πρόοδος των επιστημών και των τεχνών, διασφαλίζοντας στους δημιουργούς ή εφευρέτες το αποκλειστικό δικαίωμα στα έργα ή τις ιδέες τους για περιορισμένο χρονικό διάστημα...», όπως αναφέρεται στο πρώτο Σύνταγμα των ΗΠΑ.

Βέβαια, το περιορισμένο αυτό χρονικό διάστημα αποδείχτηκε πολύ ελαστικό και με το πέρασμα των αιώνων έφτασε —που αλλού, στην ακραία περίπτωση των ΗΠΑ— απ' τα 28 χρόνια μετά την κατοχύρωση στα 70 μετά θάνατον, εξασφαλίζοντας όχι μόνο την αφοσίωση των δημιουργών στο θεάρεστο έργο τους, αλλά και την παρασιτική ευημερία των, συχνά ατάλαντων, απογόνων τους. Γεγονός που βοηθήθηκε απ' την παρουσία του μεσάζοντα, που ήταν απαραίτητος για την παραγωγή, διανομή και προώθηση ενός έργου σε μαζική κλίμακα, αλλά κι απ' τη σταδιακή ανάδειξή της βιομηχανίας του θεάματος σε θεματοφύλακα των δικαιωμάτων των δημιουργών, ειδικά εκείνων των ελάχιστων που έφτασαν, όχι στον βιοπορισμό που ήταν η αρχική πρόθεση, αλλά στον αισχρό πλουτισμό. Με τον καιρό, μεσάζοντες και δημιουργοί έγιναν άπληστοι μετατρέποντας τη δημιουργική δημόσια σφαίρα σε μια τεράστια αγορά αόρατων, υπερτιμημένων προϊόντων. Το κοινό δε μπορούσε παρά να νιώθει ριγμένο και να περιμένει στη γωνία την ευκαιρία του για εκδίκηση.



Επειδή λοιπόν ότι ανεβαίνει κατεβαίνει και για να χτυπήσεις έναν καπιταλιστή χρειάζεται ένας άλλος καπιταλιστής, η αγορά της ψηφιακής τεχνολογίας ήρθε να δώσει στους καταναλωτές την ευκαιρία που περίμεναν. Η αντιγραφή και αναδιανομή των κατοχυρωμένων έργων έγινε παιχνιδάκι (φθηνή κι εύκολη) και ως κοινό, επιδοθήκαμε —και συνεχίζουμε να επιδιδόμαστε— σ' ένα όργιο αποθήκευσης μουσικής, ταινιών ή οποιουδήποτε άλλου είδους πνευματικών έργων με ρυθμούς αντιστρόφως ανάλογους προς την ποιοτική κατανάλωση αυτών. Ναι, είναι ένα ανήθικο φαγοπότι, δε συντελεί παρά ελάχιστα στην επιτυχία του αμφίδρομου τρίπτυχου επικοινωνίας «δημιουργός-έργο-κοινό» και οδηγεί τα πράγματα στα άκρα. Ε, και; Είν' η σειρά μας να γίνουμε άπληστοι μετά από αιώνες κι έτσι η αναπόφευκτη εξομάλυνση θα πρέπει να περιμένει.

Στο πλαίσιο αυτού του ιδιότυπου παγκόσμιου πολέμου, πού 'χει για κύριο μέτωπο τον κόσμο της ψηφιακής τεχνολογίας και το διαδίκτυο, η βιομηχανία και μερίδα των δημιουργών, βασίστηκαν στη λέξη «ιδιοκτησία» για να οδηγήσουν τη μαζική περιφρόνηση των πνευματικών δικαιωμάτων σε αυστηρή ποινικοποίηση και διαφαινόμενο νομικό αδιέξοδο. Ο όρος «πνευματική ιδιοκτησία» όμως, αποτελεί μια αυτοαναίρεση, μια μπούρδα ουσιαστικά, αφού όπως εξηγεί σε κείμενο του ο ολλανδός καθηγητής κι υπέρμαχος της ελεύθερης διακίνησης Joost Smiers:

«Το “copyright” σήμερα έχει ένα επιπλέον εγγενές μειονέκτημα που το καθιστά ιδιαιτέρως ευάλωτο σε μια δημοκρατική κοινωνία. Περιστρέφεται γύρω απ' την έννοια της ιδιοκτησίας, η φύση της οποίας δε συνάδει με τις έννοιες της γνώσης και της δημιουργικότητας —μια μελωδία, μια ιδέα ή μια εφεύρεση δε χάνει την αξία ή τη χρησιμότητά της, όσοι άνθρωποι κι αν τη μοιραστούν μεταξύ τους. Αντίθετα, ένα ορισμένο αντικείμενο, όπως μια καρέκλα, γίνεται λιγότερο αποτελεσματικό όταν πολλοί άνθρωποι επιδιώξουν τη χρήση του —σ' αυτήν μόνο την περίπτωση ο όρος “ιδιοκτησία” έχει μια καθαρή σημασία κι έναν ορατό σκοπό.»

Η πρόσφατη περίπτωση του website διακίνησης torrent The Pirate Bay καταδεικνύει τη ματαιότητα της αντιμετώπισης της τρέχουσας μαζικής παραβίασης του copyright ως μια πεπερασμένη αστυνομική επιχείρηση. Όταν ο σουηδικός νόμος προσπάθησε να κλείσει μια και καλή τους —προκλητικά αυτοαποκαλούμενους— πειρατές με τρόπο παραδειγματικό, κατάφερε τελικά απλώς να τριπλασιάσει τη βάση των εκατομμυρίων οπαδών τους. Οπαδών όμως, που ως επί το πλείστον καταναλώνουν δωρεάν και άκριτα παρά δημιουργούν οι ίδιοι, μετατρέποντας μια πολύ σημαντική για την κοινωνία μας συζήτηση στην απολύτως επιφανειακή, γελοιωδώς αντιδημιουργική διαμάχη «Ακριβό vs. Τσάμπα». Επιπλέον, το τσάμπα είναι και γλυκό, οπότε οι αναφορές σε οποιοδήποτε μοντέλο ανταπόδοσης αντιμετωπίζονται όλο και περισσότερο με καχυποψία. Οι επόμενες γενιές καταναλωτών δεν θα έχουν μάθει να πληρώνουν απλώς για ν' ακούσουν, να δουν ή να διαβάσουν κι αυτό δεν είναι καθόλου αμελητέο.

Τι θα γίνει; Η συζήτηση βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο, καθώς οι μεν πιέζουν για περισσότερο έλεγχο κι οι δε για περισσότερη ελευθερία με πάρα πολλές προτάσεις για μια ενδιάμεση λύση. Αυτή θα ευνοεί κατά κύριο λόγο τους δημιουργούς σε μια βάση ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων αποτελεσματικής αυτοδιαχείρισης για όλους αντί μίας μόνο καλοδικτυωμένης ελίτ. Φαίνεται ότι αν θέλουμε η αγορά των έργων του πνεύματος να γίνει βιώσιμη και πραγματικά ανοιχτή, το μοντέλο του εμπορικού κέντρου θα πρέπει ν' αντικατασταθεί από εκείνο της λαϊκής αγοράς, όπου ο καθένας αναμετράται με όπλα την πραμάτεια, τη φωνή και τη φαντασία του. Διαλέχτε...

Συμπλήρωμα: Η εκπομπή που είχαμε κάνει με τον Αστέρη Μασούρα στο Radiobubble γύρω απ' το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων. Κλικάρετε και ακούστε...



(Η φωτογραφία απεικονίζει ακατοχύρωτο πνευματικό έργο και τραβήχτηκε στην οδό Ερνέστου Εμπράρ στη Θεσσαλονίκη το Νοέμβρη του 2007.)