Δημοκρατία; Θα τη φάτε εδώ; Όχι, πακέτο για το σπίτι.

του Κωστή Αλεξανδρόπουλου
(απ' το monkie #00)

Πριν από μερικούς μήνες και μεσούσης της περιόδου τεταμμένων φοιτητικών κινητοποιήσεων σε σχέση με την αναθεώρηση του άρθρου 16, η υπουργός Παιδείας απομακρύνεται από το προεδρικό μέγαρο έχοντας εν κατακλείδι δηλώσει το αυτονόητο: έχουμε δημοκρατία και στην δημοκρατία υπάρχουν κανόνες στους οποίους πρέπει να μάθουμε όλοι να πειθαρχούμε αλλιώς… Απομακρύνεται από τις κάμερες που πατάνε pause και σπεύδουν να επαληθεύσουν ότι η τελευταία φράση έχει καταγραφεί ως δαμόκλειος σπάθη, ως το «στο κάτω κάτω της γραφής», που δηλώνει λακωνικά το γιατί η κυβέρνηση έχει δίκιο και το φοιτητικό κίνημα άδικο. Η θέση-στάση της κυβέρνησης έχει νομιμοποιηθεί, γιατί στην δήλωση υπάρχει η λέξη ταμπού «δημοκρατία». Η δήλωσή της κερδίζει στα σημεία, έχοντας μέσα της την έννοια δημοκρατία που κατά τον εικοστό αιώνα έχει κατακτήσει την κυρίαρχη επιδοκιμασία και ας περιφέρεται -απυρόβλητη- στις έρημους της εννοιολογικής συγχύσεως.

Στον Ίωνα ο Ευριπίδης, ο τραγικός που ζει και δημιουργεί κατά τα χρόνια της άμεσης Αθηναϊκής δημοκρατίας, δηλώνει σχετικά με το ζήτημα του Θείου -το παράδειγμα του Απόλλωνα που βιάζει την Κρέουσα- ότι αν ο Θεός δεν συμπεριφέρεται σαν Θεός τότε δεν του αξίζει να τιμάται. Τίποτα δεν είναι δεδομένο και οι συνήθειες ετών, ήθη και έθιμα, δεν είναι κριτήρια θεσμοθέτησης. Τα πάντα ρει και η στατικότητα οδηγεί στην παρακμή και στον πνευματικό θάνατο. Οι πολιτικοί στοχαστές της αρχαιότητας δεν οριοθέτησαν την δημοκρατία ως μια σταθερή απόλυτη κατάσταση με θετικό πρόσημο -ούτως ή άλλως οι πιο πολλοί από αυτούς την απεχθάνονταν- αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία. Η δημοκρατία ήταν ακόμη μια στιγμή μέσα σ’ ένα εξελικτικό μοντέλο που είχαν στο μυαλό τους, ένα βήμα προς την τελείωση στην οποία προσδοκούσαν. Ένα συνταγματικό σύστημα που έλυνε προβλήματα, δημιουργούσε άλλα και που εν καιρό θα ξεπερνιόταν. Άνθρωποι προικισμένοι που δεν είχαν στο λεξιλόγιο τους την έννοια του συμβιβασμού και που πάσχιζαν χρόνο με το χρόνο να εφευρίσκουν καινούργια εργαλεία για να εξομαλύνουν την κακοτράχαλη οδό της προόδου. Απουσία κυβερνητικής γραφειοκρατίας, εκλογή ετήσια με κλήρο, ο θεσμός της ισηγορίας όπου ο κάθε πολίτης είχε το δικαίωμα να εκφράσει την άποψη του στην εκκλησία του δήμου κτλ. Εργαλεία και τρόποι ώστε να επιτευχθεί το ιδανικό του επιθετικού προσδιορισμού «άμεση», που στη σκέψη τους ήταν άρρηκτα συνυφασμένος με την λέξη δημοκρατία. Μέθοδοι ώστε να απαλειφθεί ο ένας και μοναδικός ανασταλτικός παράγοντας, εκείνος της μη ενασχόλησης με τα κοινά, να μην υπάρχουν οι δομές που να επιτρέπουν την ιδιώτευση, την ενασχόληση με τα ιδιωτικά ζητήματα μόνο, κοινώς την απάθεια.

Η δημοκρατία δεν μπορούσε να νοηθεί ούτε στο πλαίσιο της πολιτικής του εφικτού ούτε στο πιο αφηρημένο φιλοσοφικό σχήμα ως αποστερημένη του ενός βασικού συστατικού του ίδιου της του όρου, του δήμου. Η αυτοαναίρεση θα ήταν αναπόφευκτη. Ζούσε αναγκαστικά ριψοκίνδυνα, ανάμεσα στις Συμπληγάδες, ανάμεσα στη παλίρροια του χρόνου, των διαθέσεων εκείνων που την αποτελούσαν. Δεν ήταν δόγμα και δεν ήταν θρησκεία. Ο Περικλής κάθε φορά που ανέβαινε στο βήμα της Πνύκας, δεν ήταν βεβαίως για τις ορέξεις του πλήθους, αν κάποιος είχε φάει βαριά χτες το βράδυ, αν είχε στραβογαμήσει αν... Όλα ήταν στο παιχνίδι, που καθώς προχωρούσε έθετε εκ νέου τους κανόνες –ή έτσι σκόπευε να κάνει σ’έναν κόσμο που δεν χωρά η έννοια του απόλυτου και του διαχρονικού και που ισχύει το της Κυριακής χαρά και της Δευτέρας λύπη, που σήμερα οι γυναίκες χαράσσονται με τον χάρακα ενώ στην Αναγέννηση με το μοιρογνωμόνιο. Τα πάντα ρει ξανά και ο Οδυσσέας, μεταφορικά ως φορέας της δημοκρατίας, συνεχίζει το ταξίδι του ώσπου να φτάσει στο ιδανικό.

Η σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης ξεκινά όταν οι φιλόσοφοι διακωμωδούν την ιδέα ότι ο κόσμος όπως είναι, είναι ο καλύτερος δυνατός, όταν αρνούνται την κατάφαση και στρέφονται προς τη φαντασία, όταν η σκέψη αποκτά την αιχμηρότητα που είχε και εκείνη του Ευριπίδη, όταν διαγράφουν από το λεξιλόγιό τους την έννοια της συμβιβασμένης αποδοχής. Είναι η εποχή των συμβολαίων που συντάσσονται ανάμεσα στους άρχοντες και στους αρχόμενους. Η κοινή αποδοχή ότι η εξουσία εκχωρείται από το λαό στους άρχοντες, αλλά όπως εκχωρείται έτσι μπορεί και να αφαιρεθεί. Το βασικό δικαίωμα της εξέγερσης υπάρχει στα θεμέλια όλων των σύγχρονων δημοκρατικών συνταγμάτων, το δικαίωμα της αντίστασης όταν κρίνεται ότι η εξουσία ξεπερνά τις αρμοδιότητες της, όταν παρερμηνεύει την λαϊκή εντολή για διακυβέρνηση και αποσπάται από το σώμα του δήμου... ΑΝ αποσπαστεί θα λειτουργήσει σαν το ακρωτηριασμένο μέλος, κακοφορμισμένο, μολυσμένο από τη σήψη της μοναξιάς του. Θα αποτελέσει εστία μόλυνσης και χολερικά θα ζητήσει να μολύνει και το υγιές σώμα σαν τον εκδικητικό τύπο στους αστικούς μύθους που χτυπά στα μεταμεσονύχτια μετρό με μια σύριγγα που στάζει AIDS...

Η δημοκρατία οφείλει να διακωμωδεί τον ίδιο της το μύθο, είναι προϊόν μίας κοινωνίας που τον ξεπέρασε. Είναι κατάσταση και όχι τόπος. Δεν ζει σε προσκυνήματα ούτε ζητά μετάνοιες και Αβε Μαρίες γιατί δεν έχει μνήμη. Είναι διαρκώς διαμορφούμενη και αποκτά τα χαρακτηριστικά του προσώπου μας, ένας καθρέφτης και όχι είδωλο που αποτυπώθηκε σε κάποιες ανέμελες διακοπές, όχι η φωτογραφία που θα επιλέξουμε να βάλουμε στην κορνίζα της ταφόπλακας. Ζει μόνο στο παρόν, που η υπουργός Παιδείας στειρώνει αβίαστα χωρίς δεύτερη σκέψη. Φαρισαϊκές υποκύψεις μπροστά σε ψευδή σημασιολογικά είδωλα που προσφέρονται δια πασά νόσο και πασά μαλακία. Τελικά στη δημοκρατία ποτέ δεν αρέσαν οι κλειστοί χώροι, τα εικονοστάσια και οι ναοί, τα κοινοβούλια ή η σύγκλητος, αλλά ο δρόμος και η Πνύκα, πάσχει από εκ γενετής κλειστοφοβία τόσο εννοιολογική όσο και πρακτική.

ΥΓ: Σήμερα οι δυτικές ανθρωπιστικές εξαγγελίες-δικαιολογίες περί ένοπλων παρεμβάσεων στα καλώς ή κακώς κείμενα τριτοκοσμικών (;) χωρών αρχίζουν και τελειώνουν με τη λέξη δημοκρατία. «Θα σας φέρουμε δημοκρατία», ο μαϊντανός, το αλάτι χωρίς το οποίο η εσωτερική σταθερότητα ενός κράτους δεν μπορεί να νοηθεί. Η δημοκρατία ως φορέας σταθερότητας, στατικότητας, παγιώματος των συνθηκών εκείνων που μπορεί να οδηγήσουν είτε στη σφαγή είτε στην «θέωση». Η ευκαιρία για αποτυχία ή επιτυχία διαγράφεται για χάρη της χρυσής μετριότητας. Μπακαλίστικες πρακτικές που ξεκινούν από το κάλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτερεί... Παραβολικοί μύθοι που αποθεώνουν το εργατικό και πειθήνιο μέρμηγκα ενώ καταδικάζουν το τζίτζικα. Όλως τυχαίως το τζιτζίκι υπήρξε ένα από τα αρχαϊκά σύμβολα της Αθήνας. Ακόμη και σήμερα ακούγονται στην Πνύκα ενώ άλλα θυσιάζονται στα σκαλιά μιας αποχαλινωμένης, χημειοκρατικής, κλωνοποιημένης, διαστρεβλωμένης, αιματοβαμμένης, θεότητας. Της Δημοκρατίας, που κάθε μέρα κάποιοι την στρώνουν στο εκάστοτε κρεβάτι του Προκρούστη και το κοινό χασμουριέται στον καναπέ ενώ το μυρμήγκιασμα στο σώμα, χρόνια μη ασκήσεως και απάθειας, εξυψώνεται ως η μέγιστη αρετή.

(photo via www.freesoftwaremagazine.com)